ΠΗΓΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ
(για το Μοναστήρι της Ρούστιανης)
Του Γιάννη Κουτσοκώστα
Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας υπήρξαν μοναστήρια που πέρασαν στις σελίδες της Ιστορίας μας με χρυσά γράμματα για την πλούσια εθνική προσφορά τους. Υπήρξαν όμως και μοναστήρια τα οποία, αν και πρόσφεραν σημαντικές υπηρεσίες στον υπόδουλο Ελληνισμό και στον απελευθερωτικό αγώνα για την αποτίναξη του Τουρκικού ζυγού, έμειναν στην αφάνεια και λησμονιά.
Στη δεύτερη κατηγορία ανήκει και το Μοναστήρι της Ρούστιανης. Για πολλούς είναι άγνωστο το μοναστικό και ιστορικό πρόσωπο του Μοναστηριού. Ό,τι σχετίζεται με την ίδρυση και λειτουργία του Μοναστηριού χάνεται στην αχλύ του χρόνου. Δεν υπάρχει ένα τεκμηριωμένο ιστορικό κείμενο που να αναφέρεται στην ιστορία του μοναστηριού της Ρούστιανης. Το γεγονός αυτό οφείλεται σε δύο σημαντικούς παράγοντες:
- Εάν η ίδια η μονή από της ιδρύσεως ή της ανεγέρσεως του Ιερού ναού αφιερωμένου στο γενέθλιο της Θεοτόκου άρχισε να καταγράφει της ιστορία της ή τουλάχιστον τα σπουδαιότερα έργα της και
- Εάν το υπάρχον αρχειακό υλικό ήταν δυνατόν να διατηρηθεί καθόσον το εν λόγω Μοναστήρι γνώριζε πολλαπλώς την καταστροφική μανία του Τούρκου κατακτητή.
Αν και οι κτήτορες του Μοναστηριού και ο χρόνος ίδρυσής του παραμένουν για μας άγνωστα θέματα έχουμε πολλές πηγές που επιβεβαιώνουν την ύπαρξη και την δραστηριότητα του σε σημαντικές περιόδους του Ελληνισμού προεπαναστατικά και μετεπαναστατικά.
Α. Ιστορικές πηγές για την προεπαναστατική περίοδο του Μοναστηριού της Ρούστιανης αποτελούν τα παρακάτω:
1. Η αργυρή λειψανοθήκη που βρίσκεται στην Ιερά Μονή του Αγάθωνα με βυζαντινή επιγραφή και ημερομηνία κατασκευής του έτος 1817.
ΕΚ ΨΥΧΗΣ ΔΙ ΕΞΟΔΟΥ
ΤΟΥ ΠΑΝΟΣΙΩΤΑΤΟΥ ΚΥΡ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ
ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΥ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΚΑΙ ΙΕΡΑΣ ΜΟΝΗΣ
ΤΗΣ ΥΠΕΡΑΓΙΑΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΡΟΥΣΤΙΑΝΗΣ
ΚΕ ΔΙΑ ΧΕΙΡΟΣ ΙΩΑΝΝΟΥ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΥ
ΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΝΕΤΣΟΥ ΕΚ ΚΟΜΗΣ ΚΑΨΗ.2.
2. Τα διάφορα ευρήματα στο χώρο του Μοναστηριού.
Στο χώρο του Μοναστηριού και στην ευρύτερη περιοχή βρέθηκαν πολλά ευρήματα που είναι αδιάψευστοι μάρτυρες της ύπαρξης και των δραστηριοτήτων του Μοναστηριού. Τέτοια ευρήματα είναι:
α) οι κεραμικοί σωλήνες, κιούγκια ή κιούπια που τις χρησιμοποιούσαν για την ύδρευση του μοναστηριού και για την μεταφορά του γάλακτος των αιγοπροβάτων από τις ψηλές κορφές του Κοντορούπακου, του Βαρκού, της Βριζούλας και Ψηλοράχης μέχρι τις γαλακτοκουρούπες του μοναστηριού.
Τέτοια κιούγκια βρέθηκαν στα Κουτσοκωστέϊκα και ιδιαίτερα στην ιδιοκτησία του Ραφτομήτρου, Δημητρίου Γ. Δερνίκα συζύγου της Βασιλικής Σπυρ. Κουτσοκώστα.
β) Επίσης σημαντικό εύρημα είναι τα βυζαντινά νομίσματα που βρέθηκαν στο χωράφι του Κωνσταντίνου Ν. Αντωνίου (Μάστορας) προικώο από τον Ιωάννη Δ. Δερνίκα που βρίσκεται πλησίον του Μοναστηριού προς τη Χουναβιά.
γ) Τα απανθρακωμένα και σκουριασμένα εργαλεία (κλαδευτήρια, ψαλίδια) και άλλα αντικείμενα που βρέθηκαν σε μεγάλη υπόγεια αποθήκη όταν οι Καναλιώτες το 1942 ισοπέδωσαν τον αύλειο χώρο του ναού της γεννήσεως της Θεοτόκου, όπως αναφέρει ο Κ. Δ. Παφίλης στο δημοσίευμά του «Ένα στολίδι ήταν για τον τόπο μας».
δ) Τα οικιακά και εστιακά σκεύη (χαλκώματα, γάστρα, σιδεροστιά) και τα ελάχιστα αποκαΐδια που βρέθηκαν στον αύλειο χώρο του ναού της γεννήσεως της Θεοτόκου το 1988 κατά την ισοπέδωση με εκσκαφέα μετά την αναδόμηση του ναού.
Β. Για την μετεπαναστατική περίοδο του μοναστηριού έχουμε σημαντικές πηγές ιστορικών πληροφοριών. Τέτοιες είναι:
- Ο με αριθ.88 φάκελος των Γενικών Αρχείων του Κράτους κατηγορίας ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑΚΑ που περιέχει 15 έγγραφα με θέματα του Μοναστηριού της Ρούστιανης ή Ρουσθένης κατά τα 1835-1844 που αφορούν την αποπληρωμή των χρεών του Μοναστηριού.
- Ο με αριθ.87 φάκελος των Γενικών Αρχείων του Κράτους περιέχει πλήθος εγγράφων με θέματα σχετικά με το μοναστήρι του Προφήτη Ηλία και ελάχιστα για το Μοναστήρι της Ρούστιανης.
- Τα Αρχεία της Ιεράς Μητροπόλεως Φθιώτιδας και ειδικά η εξερχόμενη αλληλογραφία των ετών 1834-1835 του τότε μητροπολίτη Ιακώβου που απευθύνεται προς το Μοναστήρι της Ρούστιανης. (Τα ανωτέρω έγγραφα περιέχονται στο βιβλίο του Ιεροκήρυκα – Αρχιμανδρίτη Θεοφίλου Σιμοπούλου με τίτλο:ΔΥΟ ΑΝΕΚΔΟΤΟΙ ΚΩΔΙΚΕΣ ΤΗΣ Ι.ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΦΘΙΩΤΙΔΑΣ 1834-1835).
- Τα Ιερά Λείψανα των Αγίων τα οποία ήταν θησαυρισμένα και κατατεθειμένα στο χώρο του ναού του Μοναστηριού (βλέπε σχετικά:ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΤΟΥ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΟΥ).
Γ. Άλλες πηγές πληροφοριών:
- Η βουβή ιστορία των ιστορικών τοπωνυμιών του χωριού μας (Κρυφό, Καραουλάκι, Πίτζι-Ντελή- Αφεντικά κ.ά.) συνδέεται άμεσα με την ύπαρξη του Μοναστηριού της Ρούστιανης.
- Η διατηρηθείσα μέχρι σήμερα παράδοση έρχεται να συμπληρώσει τις ελλείψεις ιστορικών κειμένων και να φέρει στο προσκήνιο όλη την ιστορία του Μοναστηριού.
Δ. Σχετικές δημοσιεύσεις
Δεν υπάρχουν πολλές δημοσιεύσεις για το Μοναστήρι της Ρούστιανης. Απ΄ αυτές ξεχωρίζουν οι παρακάτω:
- Το δημοσίευμα : «Ένα στολίδι ήταν για τον τόπο μας» του Κ. Δ. Παφίλη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Στερεοελλαδική Εστία» έτος Γ΄ Σεπτ.-Δεκ. 1962 τεύχος 17-18.
- Η ανέκδοτη ιστορία του Μοναστηριού της Ρούστιανης από τον αοίδιμο Παπαβασίλη Αντωνίου.
- Ο Γιάννης Δ. Παπαναγιώτου στο βιβλίο του «ΑΪΛΙΑΣ ΤΟΥ ΠΑΛΑΙΟΧΩΡΙΟΥ» αναφέρεται στο αδελφό Μοναστήρι της Ρούστιανης σε. 131-135.
- Ο Δημοσθένης Γ. Καλτσάς στη σύντομη ιστορική ανασκόπηση για το Μοναστήρι της Ρούστιανης αναδημοσιεύει μερικώς και την ιστορία του εν λόγω Μοναστηριού συγγραφείσα από τον μακαριστό Παπαβασίλη Αντωνίου.
Σε σελίδες βιβλίων που προβάλλουν την ιστορία γειτονικών χωριών ή και της ευρύτερης περιοχής γίνονται αναφορές και για το Μοναστήρι της Ρούστιανης. Δεν είναι όμως εμπεριστατωμένες.
Με την αξιοποίηση όλων αυτών των πηγών πληροφοριών και με τη μελέτη της Ιστορίας του Έθνους μας και του τόπου μας αρχίζει το ξετύλιγμα του μίτου της ιστορίας του Μοναστηριού της Ρούστιανης.
Η ευλογία της Παναγίας της Ρουστιανίτισσας να είναι πάντα μαζί μας!.
